Khi bị bệnh gan, chúng ta không thể không lưu ý tới vấn đề dinh dưỡng. Gan đóng một chức năng quan trọng trong sự hoạt động của các bộ phân cơ thể. Hầu hết các chất bổ quan trọng đều đưa qua gan để dự trữ, biến thành hoá chất cần thiết đối với cơ thể hay bài tiết. Người bệnh thường có quan niệm sai lầm về dinh dưỡng.
Vì lo sợ sẽ làm hại cho gan, bệnh nhân thường không bổ sung thức ăn đúng gây ra trường hợp thiếu dinh dưỡng, hoặc ăn quá nhiều một số thức ăn không có lợi cho gan chẳng hạn như ăn quá nhiều muối có cách đưa đến hiện tượng lú lẫn hoặc cổ chướng. Dinh dưỡng khác nhau tuỳ theo loại bệnh gan, bi kịch bệnh của gan chẳng hạn khi lúc bị gan cấp tính, lúc mãn tính, hoặc lúc chai gan, hay ung thư.
Tại sao gan quan trọng cho toàn bộ cơ thể?
Gan là một cơ quan lớn nhất trong toàn bộ cơ thể và gan có rất nhiều chức năng rất cần thiết để nuôi nấng toàn bộ cơ thể. Những vai trò quan trọng của gan bao gồm:
Biến hóa thực phẩm hấp thụ thành năng lượng và một số chất sinh hoá cần thiết đối với cơ thể.
Biến lọc các chất độc và thuốc uống.
Sản xuất một số chất sinh hoá quan trọng đối với toàn bộ cơ thể.
Vai trò của gan trong dinh dưỡng:
Thực phẩm ăn được tiêu hoá trong bao tử và ruô.t. Khoảng 85% tới 90% máu rời bao tử và ruột đem một số chất bổ quan trọng tới gan để được biến hoá thành những chất sinh hóa quan trọng để toàn bộ cơ thể dùng. Gan giúp dự trữ hoặc tiêu hoá một vài chất bổ hấp thụ để bổ sung đối với cơ thể dùng.
Ðại khái khi bị bệnh gan, vai trò chính của gan vẫn được tiếp tục nhưng có giải pháp không làm việc hữu hiệu như lúc khỏe mạnh. Tuy nhiên bệnh nhân nên biết là bị bệnh gan không xảy ra nghĩa là biến đổi buổi ăn bình thường. Nên tham khảo ý kiến với bác sĩ để biết mình có nên kiêng cữ không và một số thực phẩm nào nên tránh trong bữa ăn.
Những những dưỡng chất quan trọng trong các bộ phân cơ thể:
Thực phẩm thường chứa 3 loại dinh dưỡng quan trọng bồi bổ năng lượng đối với các bộ phân cơ thể: Chất Glucid (Carbohydrate), chất đạm (protein), chất mỡ (fats).
Chất Glucid (Carbohydrate) và mỡ đóng vai trò chính quan trọng cung cấp năng lượng giúp đối với cơ thể và tế bào hoạt đô.ng. Riêng chất đạm thường được dùng bởi các bộ phân cơ thể cho vấn đề sinh trưởng và sửa chữa tế bào.
Chất Glucid (Carbohydrate)
Chất Glucid có trong một số thực phẩm như bánh mì, cơm, khoai tây, pasta, ngũ cốc, trái cây và đồ ngo.t. Chất glucid thường là một vài hỗn hợp đường và được dự trữ trong gan là chất glycogen. Khi cơ thể trong giai đoạn hoạt động cần nhiều năng lượng, gan giúp phân ly chất glycogen thành những chất đường không phức tạp (chẳng hạn như glucose, sucrose, lactose) để tế bào hoạt động.
Như vậy, toàn bộ cơ thể tránh những trường hợp đường trong máu quá thấp. Có một số trường hợp khi gan quá suy yếu không thể hoạt động được, toàn bộ cơ thể gây ra tình trạng nguy hiểm nếu chất đường xuống quá thấp.
Chất Ðạm (Protein)
Chất đạm thường được phân ly và hấp thụ vào máu và đưa tới gan bằng một vài chất amino acid. Khi tới gan, các chất amino acid được dự trữ để sau này dùng hay là chuyển thành năng lượng cho cơ bắp thịt hoặc chuyển biến thành chất urê để bài tiết qua đường thâ.n. Khi bệnh xơ gan người bệnh có mẹo hay bị lú lẫn khi chất ammonia cao.
Những chất đạm quan trọng trong gansinh sản chẳng hạn như albumin, transferin, ceruloplasmin và lipproteins. Tất cả một vài chất đạm này đóng một số vai trò chính quan trọng khác nhau trong các bộ phân cơ thể. Chất đạm có trong thịt cá, trứng, cheese, hột dẻ, và dairy.
Chất Mỡ (Fats)
Chất mỡ thường có một vài thức ăn như bơ, phó mát, dầu ăn, thịt mỡ. Mỡ không thể tiêu hoá nếu không có chất mâ.t. Mật được làm từ gan và được dữ trữ trong túi mâ.t. Mật được tiết vào ruột non để giúp cơ thể hấp thụ chất mỡ. Mật cần thiết để hấp thụ các sinh tố tan trong mỡ A, D, E, và K. Chất mỡ có cơ hội dùng đối với năng lượng dài hạn khi cần.
Dinh dưỡng cân bình
Trong cuộc sống chúng ta, ăn uống đúng dinh dưỡng giúp chúng ta duy trì một cuộc sống hiện đại khoẻ ma.nh. Một buổi ăn cân bình thường có ít chất mỡ, đường nhưng có nhiều chất xơ (fiber) và đủ chất đạm, vitamin và khoáng chất (minerals). Dinh dưỡng đúng khi chúng ta ăn đầy đủ thức ăn khác nhau để cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng kể trên.
Có năm loại thực phẩm chính:
Bánh mì, ngũ cốc, cơm
Rau và trái cây
Sữa, yogurt, phó mát
Thịt, cá, đậu
Mỡ, dầu, đồ ăn ngo.t.
Mỡ, dầu, đồ ăn ngọt bổ sung rất nhiều năng lượng (calories) và có cơ hội gây ra trường hợp bị mập nếu ăn nhiều quá. Quan trọng trong bữa ăn là chọn từ 4 loại thực phẩm đầu tiên. Mỡ, dầu, đồ ăn ngọt nên ăn nhiều hơn cho một số người thiếu cân. Riêng những người mập nên ăn ít hơn. Chúng ta cần calories khác nhau tùy theo tuổi tác, sex, trọng lượng và sinh hoa.t. Thí dụ: một người già và nhỏ con sẽ cần ít thức ăn hơn một thanh niên trẻ nhiều nghị lư.c. Nếu chúng ta ăn ít calorie hơn cơ thể cần, chúng ta sẽ sút cân. Nếu ăn nhiều hơn lượng toàn bộ cơ thể cần làm chúng ta mâ.p.
Dinh dưỡng tuỳ theo tình trạng của bệnh gan
Như đã nói trên, dinh dưỡng tuỳ theo bệnh gan và ở thời kỳ nào. Gan cần năng lượng khác nhau tuỳ theo khoảng thời gian bê.nh. Trong lúc bị gan cấp tính bệnh nhân cần nhiều năng lượng vì thế nên ăn nhiều chất có năng lượng (calories) hơn. Nhưng lúc bị chai gan nặng, người bệnh nên giảm đi chất đa.m.
Bệnh sưng gan cấp tính
Bệnh gan cấp tính thường do viêm gan A, B, C, D, E hay rượu, thuốc uống. Ða số những bệnh nhân bị sưng gan cấp tính thường là khoẻ mạnh trước khi bê.nh. Thiếu dinh dưỡng không phải là một vấn đề quan tro.ng. Nhưng lúc bị cấp tính, bệnh nhân có cách bị buồn nôn, ói mửa, tiêu chảy hay đau bụng, nên cơ thể không thể bổ sung thức ăn được.
Những trường hợp đó cần phải nhập viện để chữa trị. Riêng một vài bệnh nhân không có nhiều triệu chứng, không cần phải kiêng cữ nhiều. Tuy nhiên khi lúc bệnh viêm gan cấp tính, tế bào rất cần nhiều năng lượng để phục hồi, nên sử dụng thức ăn nhiều calories hơn bình thường. Nếu ăn được, nên ăn nhiều thực phẩm có nhiều chất đạm và mỡ trong thời gian khôi phục. Nhưng trong lúc bệnh có khả năng làm đối với người bệnh buồn nôn, khó chịu và không muốn ăn. Trong một số trường hợp đó, tốt nhất là ăn ít và ăn nhiều lần.
Bệnh sưng gan mãn tính
Trong lúc bị sưng gan mãn tính, đa số gan vẫn hoạt động bình thường, ngoại trừ khi gan tới giai đoạn chai gan nă.ng. Trong lúc thời kỳ đầu, người bệnh nên ăn bình thường, bữa ăn được cân bằng có đầy đủ các chất năng lượng, vitamins và khoáng chất. Ðại khái là không cần phải kiêng cữ thực phẩm.
Tuy nhiên có vài loại bệnh gan đặc biệt, người bệnh nên cần phải sửa đổi thức ăn. Bệnh gan do nhiều chất sắt (Hemochroma-tosis), người bệnh nên tránh uống hoặc chích chất sắt và tránh ăn một vài đồ ăn có chất sắt hoặc nấu ăn dùng nồi nấu bằng sắt. Bệnh gan vì nhiều chất đồng (Wilson's disease), nên tránh ăn một vài đồ ăn có chứa nhiều chất đồng chẳng hạn như đối vớicolate, hạt dẻ, shelfish, nấm.
Bệnh mỡ gan thường đưa đến bởi nhiều lý do chẳng hạn như starvation (đói), mập phì, thiếu chất đạm và phẫu thuật giảm cân (intestinal bypass), tiểu đường hoặc nhiều chất triglyceride. Dinh dưỡng đối với bệnh mỡ gan khác nhau tuỳ theo căn bê.nh. Nếu bị mỡ gan vì thiếu dinh dưỡng nên sử dụng thức ăn cân bình đầy đủ các chất glucid, đạm và mỡ. Nhưng bị vì lý do mập hay bị bệnh mỡ cao, nên xuống
cân và giảm đồ ăn mỡ. Nếu vì lý do rượu bia, người bệnh nên giảm uống rượu và tránh ăn thiếu dinh dưỡng.
Bệnh chai gan
Khi bị chai gan, một số tế bào bị thay thế bằng một vài tế bào se.o. Những tế bào sẹo không có còn giúp gan hoạt động bình thường đươ.c. Chai gan có mẹo hay đưa tới tình trạng thiếu dinh dưỡng. Bệnh nhân chai gan có thể nhận ra buồn nôn, chán ăn, ói mửa và sút cân. Bệnh nhân vẫn nên bổ sung thức ăn bình thường và điều độ trong thời kỳ chai gan chưa nă.ng. Chỉ khi khoảng thời gian gan bị chai nặng, biến đổi thức ăn rất cần thiết bằng cách giảm chất đạm và muối.
Trung bình bệnh nhân bị chai gan cần 2.000 tới 3.000 calories một ngày để giúp gan phục sinh (regenerate). Tuy nhiên khi bị chai gan nặng ăn nhiều chất đạm quá có cơ hội dẫn đến tình trạng chất ammonia tăng trưởng trong máu và có biện pháp ra lú lẫn. Nhưng ăn ít chất đạm quá sẽ không giúp gan phục hồi. Ða số bệnh nhân nên ăn ít chất đạm khi đã từng bị lú lẫn do bệnh gan. Trung bình hàng ngày không được ăn hơn 2gm muối hay không chấm hay đổ thêm nước mắm hay xì dầu trong lúc ăn. Vì nhiều chất muối có giải pháp đưa đến cổ chướng, sưng chân.
Khi bị cổ chướng hoặc sưng phù chân, người bệnh phải nên giảm chất muối trong đồ ăn và đôi khi phải bớt đi nước uống. Muối có rất nhiều trong thức ăn khi chúng ta ăn vì thế nên cẩn thận khi mua đồ ăn hộp hoặc ra ngoài ăn. Ðặc biệt đồ ăn Việt chúng ta có rất nhiều muối, buổi ăn lúc nào cũng có nước mắm hay nước tương. Trong nước mắm hay nước tương có rất nhiều chất muối. Vì vậy nên cẩn thận khi nêm nếm thực phẩm mỗi ngày.
Gan và rượu
Gan bảo quản cơ thể từ một số ảnh hưởng độc của rượu bằng cách phân ly rượu thành một vài chất không đô.c. Nhưng khi bị bệnh gan do rượu, siêu vi trùng gan B, C hay các bệnh gan khác, người bệnh tốt nhất không được phép uống rươ.u. Khi bị bệnh gan nhẹ, thời kỳ này chưa có bằng chứng nào bắt bệnh nhân không uống rượu.
Nhưng đa số bác sĩ khuyên bệnh nhân không nên uống rượu khi bị bệnh gan. Khi bị bệnh gan, mức được uống rượu có mẹo hay khác đối với mỗi cá nhân, vì mỗi bệnh nhân có khả năng bị bệnh trong những thời kỳ khác nhau. Nhưng có giải pháp cùng khoảng thời gian bị bệnh gan giống nhau, người bệnh có thể bị ảnh hưởng khác nhau khi uống cùng một vài lượng rượu giống nhau.
Thuốc và Gan
Có nhiều loại thuốc uống rất là hại đối với gan trong lúc bị bệnh gan. Bệnh nhân nên biết thuốc có ích hay hại cho gan khi dùng bất cứ loại viên uống nào. Khi bổ sung thức ăn không được, người bệnh có thể cần phải uống thêm sinh tố (vitamins) và các khoáng chất khác. Nhưng không tưởng nghĩa là phải ăn uống rất nhiều vitamins, vì nhiều quá có giải pháp gây ra rất nhiều tai hại cho toàn bộ cơ thể. Thuốc acetamin-ophen (Tylenol) có khả năng hại cho gan nếu dùng quá độ khi bị bệnh gan.
Trung bình không được dùng hơn 2gm Tylenol khi bị chai gan. Những viên uống nhức chẳng hạn như thuốc uống bắc, dược thảo, cỏ cây hoặc thức ăn. Nhưng cho tới nay đa số không xẩy ra được tìm hiểu lâu dài và công hiệu của một vài loại viên uống này không rõ ràng. Có nhiều dược phẩm bổ ít đối với gan nhưng lại có ảnh hưởng phụ tai hại cho các cơ quan khác trong cơ thể.Vì thế khi dùng những thuốc uống trên, người bệnh nên cân nhắc kỹ lưỡng.
Những chướng ngại khi ăn uống lúc bị bệnh gan
Khi bị bệnh gan, nhiều người không sử dụng thức ăn vì bị mất cân. Hai lý do chính là chán ăn (loss of appetie) và buồn nôn. Ðây là một vài cách (tips) có biện pháp giúp cho bệnh nhân sử dụng thức ăn đầy đủ dinh dưỡng.
Khi chán ăn:
Ăn ít nhưng liên tục thay vì ăn một bữa ăn to nhiều.
Cố gắng ăn không ngừng nghỉ khoảng 2-3 tiếng một lần
Ăn những loại thực phẩm mình thích.
Ăn từ từ.
Nếu ăn không nên một vài chất solid, nên uống thêm các nước dinh dưỡng chẳng hạn như glucerna, ensure.
Khi bị buồn nôn:
Ðừng để cho mình đói, vì khi đói có mẹo hay mình bị buồn nôn hơn.
Ðồ lạnh dễ ăn hơn đồ nóng.
Ăn ít nhưng ăn thường khoảng 2-3 tiếng một lần. Không nên lo là phải ăn một buổi ăn cân bằng khi bị buồn nôn. Ăn một số gì mình có biện pháp ăn được
Nếu một buổi ăn nào làm cho mình buồn nôn, nên hít thở không khí trong lành trước khi ăn. Nên giữ miệng fresh bằng cách đánh răng, dùng các thuốc uống súc miệng hoặc chất mints.
Nên tránh ăn những thức ăn có acid chẳng hạn như cam, bưởi, khóm. Tránh ăn một số thức ăn cay, mỡ, hoặc thực phẩm có mùi vị, quá nóng.
Tóm lại dinh dưỡng rất là quan trọng khi bị bệnh gan. Hầu hết một vài người bị bệnh gan nên cần có một bữa ăn cân bình, điều độ. Trong trường hợp bị chai gan nặng, đa số cần phải giảm đi chất đạm và muối. Bệnh nhân nên tham khảo với bác sĩ để có một chương trình dinh dưỡng; dược thảo đang được tiến hành nhưng giai đoạn này chưa có nghiên cứu nào chứng minh các viên uống Nam, thuốc Bắc, dược thảo, thức ăn bổ gan chữa cho hết bệnh gan. Tương lai, chúng ta sẽ hiểu biết thêm nhiều qua các tìm hiểu khác nhau để giúp chúng ta ngăn chặn, chữa trị bệnh hiệu quả hơn.
Bác sĩ Nguyễn A. Huy tốt nghiệp Y khoa tại University of Minnesota; tốt nghiệp Chuyên khoa bệnh Nội Thương tại Santa Clara Medical Center, California; tốt nghiệp Chuyên khoa bệnh Tiêu Hóa và Gan tại University of Minnesota. Bác sĩ Huy hiện đang hành nghề tư tại San Jose, California.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét